Darbe dediğimizde ilk aklımıza gelen askeri isyanlar ve seçilmiş hükümetlere karşı yapılan silahlı veya silahsız eylemlerdir. Darbeler dünyadaki birçok ülkede olduğu görülmektedir. Devlet yönetimini değiştirmek veya rejime karşı olmaktadır. Türk tarihindeki isyan ve darbeleri iki kısma ayırabiliriz. 1-Osmanlı dönemi isyan ve darbeler 2-Cumhuriyet dönemi isyan ve darbeler OSMANLI DÖNEMİ DARBE VE İSYANLAR Osmanlı dönemi darbe ve isyanlar Fatih sultan Mehmet döneminde 1446 BUÇUKTEPE İSYANI ile başlamıştır.Son olarak 1913 BABAALİ İSYANI ile sona erer. Osmanlı döneminde 36 padişahın 12 tanesinin isyan ve darbe ile tahtını kaybettiği görülmektedir. İsyanların İstanbul da böylesine etkili olmasının en önemli sebebi OSMANLI devletinin merkezi ordu kurmuş olması gösterilmektedir. Merkezi ordunun isyanlarda etkisini vurgulayan en önemli isim MACHİAVELLİ dir. Osmanlı daki askeri yapı kapıkulu kuvvetlerinden oluşmaktadır.KAPIKULU kuvvetleri bir çok gruptan oluşmasına rağmen merkezi etkili YENİÇERİ VE SİPAHİ birlikleri birbirleri ile ilişkileri devletin tarihi seyrini hem de tepedeki hizipler arasında güç mücadelesini yansıtmıştır. Osmanlı da darbe ve isyanla tahtan indirilen padişahlar şöyle sıralayabiliriz. Iı.beyazıt ıı.mustafa v.murat Iı.osman ııı.ahmet ıı.abdulhamit ı.mustafa ııı.selim Sultan İbrahim ıv.mustafa Iv Mehmet sultan Abdülaziz Osmanlı dönemlerinde gerçekleşen belli başlı isyan ve darbeleri de şu şekilde sıralayabiliriz. Yeniçeri sipahi kavgası-sipahi isyanı-yemişçi hasan paşa vakası-Genç osmanın katli-sultan ibrahimin katli-esnaf isyanı-kösem sultanın öldürülmesi-çınar vakası-edirne vakası-lale devrini kapatan isyan (patrona isyanı)Kabakçı Mustafa isyanı –ııı.selimin katli-vakayi Hayriye-sultan abdulazizin öldürülmesi- Otuz bir mart vakası-Babali baskını dır. OSMANLI dönemi isyan ve darbeleri irdelediğimizde çok zaman alacağından biz Cumhuriyet dönemi darbeleri geniş anlamda inceleyeceğiz. OSMANLI dönemi darbe ve isyanları merak edenler –Yazarları ERHAN AFYON’CU-AHMET ÖNAL-UĞUR DEMİR olan OSMALI İMPARATORLUNDA ASKERİ İSYANLAR VE DARBELER adlı eserden faydanılabilir. Yakın tarihimizdeki yani cumhuriyet döneminden sonra gerçekleşen darbeler cumhuriyet döneminde ; 1-27 mayıs 1960 darbesi 2-1971 muhatırası 3-12 eylül 1980 4-15 temmuz 2016 darbe girişimi(kalkışma) Sırasıyla bu darbeleri kısaca değinirsek; 27 mayıs 1960 darbesi gelişimine göz atalım 27 mayıs 1960 darbesi sırasında iktidar DEMOKRAT PARTİ CUMHURBAŞKANI CELAL BAYAR dır. Darbenin hazırlanması ve ortaya konan sebepler nelerdir? Demokrat partinin çok partili seçime geçişin ilk iktidarı 1950 seçimlerinde 1954 seçimlerinde 1957 seçimlerin halkın büyük desteğini alarak iktidar olmuştu.iktisadi kalkınmada , eğitim ve modernleşme alanında radikal çalışmalar yapılmıştır.İktidar tarafından Yapılan bu icraatların muhalefet ve sivil toplum tarafından dış kaynaklı ve millilikten uzak olduğu iddiası ile sert eleştiriler yapılmaktadır. Özellikle muhalefetin iktidarın antidemoktratik davrandığı toplum üzerinde baskı oluşturduğu saiki ve halka inmemesi gerekçesi ile muhalefet tutumunu sertleşmiştir. Demokrat partinin bu algı karşısında 12 nisan 1960 günü DP grubunun yayınladığı bildiri ile CHP nin silahlı ve tertipli ayaklanmalar hazırlamakta olduğunu bununla ilgili mecliste bir tahkikat komisyonu kurulması yönünde karar alınması yönünde açıklanıyordu.İNÖNÜN meclisteki konuşmasında KOMİSYONUN TBMM üstünde bir baskı düzeni getireceğini ve bu durumun kendileri dışında kaynaklanacak bir ihtilalın yani darbenin oluşmasına yol açacağını ifade etmiştir.Ünlü olan şu cümlelerini eklemiştir. BU DEMOKRATİK REJİM İSTİKAMETİNDEN AYRILIP BASKI REJİMİ HALİNE GÖTÜRMEK TEHLİKELİ BİR ŞEYDİR.BU YOLDA DEVAM EDERSENİZ BENDE SİZİ KURTARAMAM VE ŞARTLAR OLDUĞU ZAMAN MİLLETLER İÇİN İHTİLAL MEŞRU BİR HAKTIR. Meclis tarafından oluşturulan tahkikat komisyonu kurulur ve görevine başlar.Tahkikatın gizli olmasını ve komisyon kararlarını açıklayanlara 1-3 ağır hapis cezası çaptırılması yönünde alınan karar muhalefeti daha da kızdırmıştır. İNÖNÜYE bir konuşmasından dolayı meclis 12 oturum meclise katılmama cezası verdi. Bunun akabinde 28 nisan da İstanbul üniversitesinde öğrencilerin gösteri yapması aynı anda Ankara üniversitesi siyasal bilgiler ve hukuk fakültelerinin gösteri yapması 21 mayıs da harp okulu öğrencilerinin yürüyüş yapmaları bunun akabinde hükümet tarafından harp okulunu tatile göndermek olmuştur. Böylece 27 mayıs 1960 darbesine gelindi. Milli birlik komitesi adı altında çoğu genç subaylardan oluşan bir cunta darbeyi yaparak 27 mayıs sabahı Albay Alparslan TÜRKEŞ in darbe bildirisini okumasıyla TÜRK halkı darbeden haberdar oldu. Yapılan darbe ile Milli birlik komitesi 38 üyeden oluşan ve Komitenin başına CEMAL GÜRSEL’in getirilmesi ile antidemokratik cuntacı yönetim idareyi ele almıştır. Darbeci cuntanın kurmuş olduğu milli birlik komitesi ivedi olarak yassı adada kurulan yüksek adalet divanı ile tutuklanaların yargılanmasına başlanmıştır.Yapılan yargılama sonrası ki darbeci cunta kontrolündeki mahkeme on dört idam kararı vermiştir. Başbakan ADNAN MENDERES,Maliye Bakanı HASAN POLATKAN,Dış işleri Bakanı FATİN RÜŞTÜ ZORLU MBK onayı ile idam edilerek şehit edilmişlerdir.Celal BAYAR yaşı dolayısıyla idamı hapse çevrilmiştir. Cumhuriyet tarihimizde kara bir leke olarak asırlardır hafızamızda yerini almaya devam edecektir. Her ne kadar darbe içerisinde birlik olduğu görülse bile DARBE İÇERİSİNDE DARBE ile karşı karşıya kalınmıştı. MBK içerisindeki köktenciler muhalefete rağmen ekim içerisinde daha da iddialı bir plan uygulamaya başladılar TÜRKEŞ tarafından telkin edilen bu plan ile bir çok kuruma el konulacak ve böylelikle kültürel yaşımda totaliter bir nüfuz tesisi edilecekti. MBK başkanı daha ılımlı ve halk tarafından güvenilen birisi olduğundan bu plana müsaade etmeyerek anı bir kararla 13 kasım 1962 de MBK dağıtıldığını ve aralarında TÜRKEŞİNDE BULUNDUĞU 14 ler olarak bilinen köktencileri dışarıda bırakarak Yeni bir MBK kurulduğunu duyurdu.14 ler yurt dışındaki elçiliklere TÜRKEŞ’de YENİ DALHİ askeri ateşe olarak gönderildi. Darbe içinde darbe girişimi sadece bu değildi .22 şubat 1962 ve 21 mayıs 1963 te iki kez darbe girişiminde bulunan HARP OKULU KOMUTANI TELAT AYDEMİR ilkinde af edilirken ikincisinde idam edilmiştir. Şöyle bir sonuç çıkarabiliriz;En kötü parlamenter demokratik yönetim en iyi otoriter veya totaliter yönetimden iyidir. MBK ekim 1960 da yapılan tasfiye ,iktidardakilerin parlamenter demokrasiye dönüşten yana oldukları nı açıkça gösteriyorlardı.1963 ten itibaren normalleşme yönünde adımlar atılarak ekim 1965 demokratik seçim yapılarak AP iktidar oldu. Merak edenler Erık jan zürcher Modernleşen Türkiye’nin tarihi adlı eserinden ve Sina AKŞİN’ in KISA TÜRKİYE TARİHİ adlı eserinde her iki tarafında analiz edecek sekil de yararlanılabilir. 12 MART 1971 ASKERİ MUHTIRASI Amerikan altıncı filosunun temmuz 1968 de ve şubat 1969 da gelişleri sırasında polis ve askerli şiddetli çatışmalar gerçekleşmiş ölenler olmuştu. Bombalı saldırılar soygunlar ve adam kaçırmalar oluyordu.1969-1970 yıllarında militan sağ ve militan sol şiddetli ve baskın hale geliyorlardı.Demirel hükümeti zayıflamış olaylara müdahale yetersiz kalmaktaydı.üniversite kampuslarında ve sokaklardaki eylemlere karşı direnç elde edemiyordu.Mali ve toplumsal yasalar meclisten çıkmıyordu. 12 MART 1971 de genel kurmay başkanı başbakana silahlı kuvvetlerin muhtırasını verdi.Muhtıra anarşiyi sona erdirebilecek ve reformları Atatürkçü bir görüşle uygulayacak güçlü inandırıcı demokratik bir hükümetin kurulmasını istiyordu. Muhtıraya siyasetçilerin ilk tepkisi olumsuz olmuştu.Demirel istifa etmiş İnönü ordunun siyasete burnunu sokmamasını istemiş ve şiddetle kınamıştı. 1972 DEN itibaren demokratik normalleşmeye geçilmiş fakat seçimlerde mecliste hükümet kurma çoğunluğu sağlayan bir parti olmadığından 1980 e kadar koalisyon hükümetleri ile gelinmiştir.Burada şunu belirtmeliyiz.Her ne kadar 1963 Türkiye’nin AET(AB)ye tam üyelik başvurusundan itibaren devam eden süreç 1971 den 1982 ye kadar kesintiye uğramıştır.1983 de tekrar AB süreci AB parlamentosu tarafından süreç tekrar işletilmeye başlamıştır. Sağ ve sol sokak eylemleri şiddet üst seviye yer almıştır. Ekonomik dar boğaz siyasi liderlerde halkın sosyo- ekonomik iyileştirmeleri yönünde ve anarşist davranışlara karşı ciddi tutum sergilememeleri ülkeyi 12 eylül 1980 getirmiştir. 12 mart 1971 muhtırası ile ilgili belgesel niteliğinde bir kitap olan M.Ali Birand,Can Dündar Bülent Çaplı’nın 12 mart ihtilalin pençesinde demokrasi adlı eserden de faydalanılabilir. 12 EYLÜL 1980 12 EYLÜL 1980 SAAT 4,30 cunta adına okunan ilk bildiri silahlı kuvvetler devletin organlarını işlemediği için ülke yönetimin el koyduğunu ilan ediyordu.Ayrıca parlamentonun dağıtıldığını bakanlar kurulunun görevine son verildiğini meclis üyelerinin dokunulmazlıkların kaldırıldığını bildiriyordu. Ardından bütün siyasi partilerin ve köktenci iki sendikanın (disk-misk)faaliyetleri durduruldu. Alparslan Türkeş hariç siyasi parti liderleri tutuklandı.Alparslan Türkeş daha sonra teslim oldu. Cunta darbe girişimini iç hizmetler kanuna dayanarak cumhuriyeti koruma görevine temas ederek darbe girişimini meşrulaştırıyordu. Cumhuriyeti koruyup kollanma görevi TBMM dir.M.KEMAL ATATÜRK Cumhuriyetin ilanı ile bu görev Türk Milletinindir. Darbeyi Türk silahlı kuvvetler adına emir komuta zinciri içerisinde Genel kurmay başkanı KENAN EVREN VE KUVVET KOMUTANLARI gerçekleştirmiştir. 14 eylül 1980 de KENAN EVREN resmen devlet başkanı oldu.Bütün yetkiler Kenan Evren başkanlığında MİLLİ GÜVENLİK KONSEYİ elinde toplanarak TBMM kapatılmış millet iradesi artık yok sayılmıştır.Cumhuriyet değerleri ,demokrasi anlayışı artık bir zümrenin emir komutasına geçmiştir.İlk olarak Emekli amiral Bülent ulusu yönetiminde 27 üyeli bir bakanlar kurulu atandı. Darbe sonarsı antidemokratik tutuklamalar işkenceler siyasi yasaklar ,Siyasal konuların tartışılması yasaklandı eski siyasetçilerin siyasette yer almayacağı yönünde bildiriler yayınlandı.siyasi partiler tamamen kapatıldı.Darbeyi izleyen iki yıl boyunca yaklaşık 3600 idam cezası istendi bunlardan 20 infaz edildi.Otoriter bir rejimle ülke yönetilmeye başlandı. Milli güvenlik konseyi tarafından atanan 160 üyeli danışma meclisi Profesör ORHAN ALDIKAÇTI başkanlığında 15 anayasa komisyonu seçerek 17 temmuz 1982 de ilk anayasa taslağı hazırlandı.Tarihimize ikince kez bir darbe anayasası olarak yer aldı.OHAL içerisinde ve baskıcı bir otoriter rejimle anti demoktratik uygulamalarla 7 kasım 1982 de halk oylamasına sunuldu.%91,4 ile evet oyu ile darbe anayasası kabul edilmiş oldu. Anayasanın kabulünden sonra KENAN EVREN Cumhurbaşkanlığına getirilmiştir. Demokrasiye yeniden geçiş 1983 haziranından itibaren siyasi partiler kurulmaya başlanması ile hayata geçirilmiştir.1987 Siyasi yasakların Millet tarafından kaldırılması ise demokrasinin işletilmesinde önemli yer almıştır. 1983 yılı haziran ayında kurulan demokratikleşme ve sosyo -ekonomik gelişme alanında batı yanlısı Tutumu ile bir devre adını yazdıran rahmetle andığımız TURGUT ÖZAL ın ANAVATAN PARTİSİ seçimlerden %45 oy alarak hükümeti kurmuştur.Ülke bir kısım eksiklere rağmen hızla demokratikleşme ve iktisadi alanda gelişmeler göstermeye başlamıştır.Dünya ile entegre olma yolunda önemli adımlar atılmıştır.Türkiye’nin dünya ülkeleri arasında M.Kemal ATATÜRK’ TEN sonra ikinci kez itibarı yükselmiştir. Türkiye’nin demokrasi anlamında tarihte dönüm noktaları olmuştur.1946 çok partili demokrasiye geçiş,1950 Rahmetli ADNAN MENDERES’in 1950-1955 ekonomik , demokratik atılım dönemi yine1965-1969 Rahmetli Süleyman DEMİREL DP hükümeti ülke yine iktisadi ve batı demokrasisi yanlısı tutumu ile ülkenin gelişmesinde önemli yeri vardır. 1974 Rahmetli BÜLENT ECEVİT ve Rahmetli NECMETTİN ERBAKAN’ın Koalisyon hükümeti döneminde KIBRIS BARIŞ HAREKETİ ile dünya üzerinde TÜRK SİLAHLI KUVVETLERİNİN gücünün kabul edilmesi;demokrasi ve barışı dünyaya ilan etmesidir. NOT:1.Solun uç marjinal partisi CHP ve Sağın uç marjinal Partisi MSP bu iki partinin oluşturduğu koalisyon hükümeti demokratik parlamenter sistem ile TÜRK SİLAHLI KUVVETLERİNİN Kıbrıs barış hareketi ile Ülke ve millet davasın da nasıl bir araya geldiklerinin en güzel örneğidir. NOT:2.Ders Müfredatlarımızda FATİH SULTAMN MEHMET tarafından İSTANBUL’un alınması,ÇANAKKALE ZAFERİ,M.KEMAL ATATÜRK ve silah arkadaşları ile Milletin zaferi Olan KUTULUŞ SAVAŞI ile darbeler çok daha yer almalıdır. 15 TEMMUZ 2016 DARBE GİRİŞİMİ(KALKIŞMA) Buraya kadar genel hatları ile darbelerin ülke üzerindeki yıkıcı ve tahrip edici durumunu gördük. Demokrasinin ve millet iradesinin vuku bulduğu TBMM nin içerisinden çıkan hükümetlerin demokratik,ekonomik,sosyal kalkınmada ne kadar önemli olduğunu görmüş olduk. Bir kez daha tekrarlamak gerekirse.1920-1938 M.KEMAL ATATÜRK ,1950-1955 ADNAN MENDERES,1965-1969 SÜLEYMAN DEMİREL,1983-1988 TURGÜT ÖZAL,1996-1998-NECMETTİN ERBAKAN,2002-2007 R.TAYİP ERDOĞAN Demokrasilerin sekteye uğraması millet üzerinde ekonomik ve sosyal çöküntüler oluşmasına sebebiyet vermiştir. Dünyanın 21.yy yaşadığı bilim ve teknolojinin geliştiği süreç de Türkiye’nin çağdışı ve milletine haince bir tutum içerisinde darbe teşebbüsünde bulunulması tamamen akıl dışıdır. 15 temmuz 2016 da ne oldu? Dış destekli bir grup silahlı kuvvet mensupları ile ortaklaşa gerçekleştiren bir terör grubu paralel devlet yapılanması(PDY) Kİ bir cemaat yapılanması TBMM’ne, meşru bir hükümete ve halk tarafından seçilmiş bir cumhurbaşkanına karşı girişilen bir darbe girişimidir.Daha genelleme ile millete karşı girişilen bir darbe kalkışması olmuştur. Darbe girişimine karşı halkın direnmesi Halkın demokrasi bilincinin en üst seviyede olduğunu bir kez daha kanıtlamış oldu. 1960 darbesi 1971 muhtırası 1980 darbesi olsun halkın bu bilinçte bir direnmesi söz konusu olmamıştır. Demokrasinin ve halk iradesinin tecelli ettiği Meclisin bombalanması, halka silah sıkılması cumhurbaşkanına karşı girişilen eylem bir terör örgütü ile silahlı kuvvetlerin içerisinde çok cılız bir grubun haince darbe girişimi halk tarafından geri püskürtülmüştür. Halkın darbe girişimine karşı sokağa çıkması ile iki yüz kırk dokuz şehit ve ikibinin üzerindeki kişi gazi olmuştur. Başta Çanakkale savaşında ,Kurtuluş savaşında Milli Mücadeledeki şehitlerimiz,1960 darbesi ile şehit edilen Başbakan ve bakanları ve 15 temmuz şehitlerini ,TÜRK MİLLETİ VE VATANI, BAYRAGI İÇİN ŞEHİT OLAN TÜM şehitlerimizi ALLAH rahmet etsin. 15 temmuz da ne oldu?Sorusunun cevabını Saygı ÖZTÜRK-KOD ADI MÜRTED,Mete YARAR-DARBENİN KAYIP SAATLERİ,Hande FIRAT-24 SAAT 15 TEMMUZUN KAMERA ARKASI adlı eserlerinde detaylı bir şekilde incelenmiştir.